- Szczegóły
- Opublikowano: 18 kwiecień 2023
6 kwietnia odbyło się kolejne z cyklicznych spotkań Klubu Gimnastyki Umysłu Erudyta.Początek spotkania minął, jak zawsze na rozmowach i dyskusjach o tym co w lokalnej „trawie piszczy”. Uczestnicy rozmawiali też na temat różnych tradycyjnych zwyczajów katolickich, np. „pójściu do wywodu” (Wywód to błogosławieństwo udzielane położnicy po urodzeniu dziecka. Staropolski zwyczaj przebiegał w ten sposób, że matka wchodziła bocznymi drzwiami do zakrystii, gdzie ksiądz odprawiał błogosławieństwo, po czym z zapaloną świecą szła do ołtarza. Po Soborze Watykańskim II – 1962 do 1965 roku – wywód zastąpiły elementy obrzędu chrztu dziecka.).
Szybko przeszliśmy do krzyżówkowej rozgrzewki, w czasie której zmierzyliśmy się m.in. z „jolką we mgle” czy „ciągówką-szyfrem”. Rozwiązaliśmy też naszą lubianą - nie lubianą „z przymrużeniem oka”, która, zwyczajowo, miała dla nas kilka niespodzianek: „produkt uboczny po koksie” („ogryzek”), czy też „w kanonie dratwodramatów?” („Szewcy”). Na zakończenie rozwiązaliśmy parę kalamburów i anagram.
Przyszła pora na prelekcje. Na początek przypomnieliśmy sobie informacje na temat nadchodzącej Wielkanocy:
- jest to święto ruchome, w czasie soboru nicejskiego w 325 roku ustalono, że święto to będzie przypadać na pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca.
- na misterium paschalne składają się: męka (piątek), śmierć (sobota) i zmartwychwstanie (niedziela) Jezusa Chrystusa.
- pascha (wyraz aramejski, odpowiednik hebr. Pesach (od pasach – przejść) lub hebr. Pesah- przejście) to hebrajskie Święto Wiosny, Święto Przaśników lub Święto Macy, Święto Wolności, lokalnie w Polsce także nazywane Żydowską Wielkanocą.
- w ramach przygotowań do przyszłorocznych obchodów w Wielką Sobotę pali się palmy wielkanocne (święcone w czasie Niedzieli Palmowej – inne nazwy: Niedziela Męki Pańskiej, Niedziela Kwietna lub Niedziela Wierzbna), zaś popiół wykorzystany zostanie w Środę Popielcową następnego roku.
- słowo „hosanna” wykrzykiwane przez Żydów w czasie wjazdu Jezusa na osiołku do Jerozolimy znaczy „zbaw, proszę”.
- Triduum Paschalne:
- Wielki Czwartek: msza krzyżma i msza wieczerzy Pańskiej, święto ustanowienia kapłaństwa w czasie Ostatniej Wieczerzy;
- Wielki Piątek: brak mszy (jedyny dzień w roku), droga krzyżowa, złożona z 14 stacji (brak informacji, skąd w tradycji właśnie ta liczba);
- Wielka Sobota: w Polsce i niektórych sąsiednich krajach tradycyjnie wierni przynoszą w tym dniu w koszach potrawy wielkanocne (święconka), aby je poświęcić albo zapraszają kapłana do domostwa, gdzie poświęcony zostaje stół z potrawami; istnieje zwyczaj odwiedzania symbolicznych grobów Pańskich w kościołach, a także grobów bliskich osób na cmentarzach.
- rezurekcja: procesja w Kościołach katolickich, odbywająca się w Wielkanoc, która jest ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego; wg tradycji msza powinna być odprawiana wcześnie rano.
- Jezusa oskarżono o zdradę stanu Cezara.
- na Całunie Turyńskim naliczono 121 ran kłutych.
- razem z Jezusem ukrzyżowano też dwóch łotrów: Dyzmę („dobry łotr”) i Gestasa.
- wg legendy jako pierwsze żywe stworzenie zmartwychwstałego Jezusa zobaczył zajączek.
- pierwszymi słowami Jezusa do uczniów były: „Pokój wam”.
- naukowcy skłaniają się ku tezie, że Ostatnia Wieczerza odbyła się w domu apostoła Marka.
- Maria miała 12 lub 14 lat (w zależności od źródeł), gdy urodziła Jezusa.
- „pasja” to ukazanie cierpienia i męki Jezusa.
- Wielkanoc w sztuce to m.in.:
- „Ostatnia Wieczerza” Leonarda da Vinci –fresk znajdujący się w refektarzu (jadalni) klasztoru dominikanów przy bazylice Santa Maria delle Grazie w Mediolanie;
- „Pasja wg Św. Łukasza” Krzysztofa Pendereckiego;
- Jan Sebastian Bach skomponował Pasje według wszystkich czterech ewangelii;
- „Pasja”, film z 2004 roku w reżyserii Mela Gibsona.
Na zakończenie tej części poznaliśmy znaczenie wszystkich elementów święconki.
Kolejnym tematem była Australia. Jest to najpóźniej odkryty z klasycznie nam znanych sześciu kontynentów (Przy tej okazji wspomnieliśmy też o mikrokontynencie Zelandia, leżącym na wschód od Australii, którego około 94% powierzchni znajduje się pod wodą; lądy stanowią przede wszystkim archipelag Nowa Zelandia i Nowa Kaledonia wraz z przybrzeżnymi wyspami (m.in. Wyspy Lojalności, Île des Pins, Wyspy Chesterfield), oprócz nich mniejsze wyspy jak australijskie Norfolk i Lord Howe. W 2017 roku grupa naukowców postulowała, aby uznać go za odrębny kontynent.).
Nazwa „Australia” odnosząca się do kontynentu pochodzi od określenia „Terra Australis Incognita”, jakiego używali Europejczycy do połowy XVIII w. (po łacinie: terra – ziemia, australis – południowa, incognita – nieznana). Była to nazwa hipotetycznego ogromnego kontynentu jakiego spodziewali się na półkuli południowej. Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata, położony na kontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród dotychczasowych kontynentów. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentów ze średnią wysokością 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchnię większą niż na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni leży w klimatach suchym lub półsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 19 tys. km napotkać można jedynie dwie duże zatoki: Zatokę Karpentaria i Wielką Zatokę Australijską. Najwyższy szczyt, Góra Kościuszki, odkryty, zdobyty i nazwany przez Pawła Edmunda Strzeleckiego, wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m. Pod powierzchnią 22% kontynentu znajduje się Wielki Basen Artezyjski, zawierający w przybliżeniu 64 900 kilometrów sześciennych (km³) wody gruntowej.
Dzięki później kolonizacji Australii (XVIII wiek) świat jej fauny i flory jest dość dziewiczy.
75% roślin tego kontynentu to endemity (grupa organizmów żywych unikatowych dla danego miejsca albo regionu, występujących na ograniczonym obszarze, niestwierdzanych poza nim naturalnie), co wynika właśnie z długotrwałej izolacji geograficznej. Ponadto do świata roślinności należą słonorośla i relikty. Przykłady australijskiej flory:
- akacje;
- baobab australijski (źródło wody dla Aborygenów, także miejsce schronienia oraz krypt zmarłych; „więzienie z Derby” – kolonizatorzy więzili w nich aresztowanych tubylców);
- banksja (pirofit, tj. uwalnia nasiona pod wpływem ognia);- drzewo butelkowe (nazywane też drzewem flaszkowym; z jego nasion zaparza się napój podobny do kawy);
- eukaliptusy (królewski może osiągać do 100 m wysokości; eukaliptusy co roku zrzucają korę);
- figowce i palmy;
- liany;
- łobody;
- epifity (występującym u nas epifitem jest jemioła);
- araukarie;
- scrub (zarośla, typ roślinności z dominacją ciernistych krzewów, charakterystyczny dla obszarów półpustynnych wewnątrz kontynentu australijskiego; odpowiednik pojęcia busz; zwykle składa się z eukaliptusów, łobody i/lub akacji).
Do najlepiej znanych zwierząt australijskich należą endemiczne ssaki. W Australii dominują torbacze, występują też bardzo pierwotne, jajorodne stekowce. Rodzimych łożyskowców jest bardzo niewiele. Torbacze nie są ograniczone tylko do krainy australijskiej, jednak nigdzie indziej nie są tak liczne i różnorodne. Przedstawiciele fauny w Australii:
- ssaki łożyskowe rodzime: nietoperze i gryzonie;
- torbacze, to m.in.:
-- kangury (ponad 55 gatunków, od 0.5kg do 90kg osobników; mogą skoczyć na wysokość do 9m; do kangurowatych należą też kuoki)
-- wombaty
-- drzewnicowate
-- koala (przesypia około 20 godzin na dobę, zaś na ziemi znajduje się tylko przechodząc z drzewa na drzewo)
-- kuskus plamisty
-- diabeł tasmański
- stekowce – należą do nich m.in. dziobak (jego jad wywołuje ból na tyle silny, że nie pomaga nawet morfina, ale jest niegroźny dla życia człowieka; młode piją mleko ze skóry brzucha, gdyż dziobaki nie mają wykształconych sutków) i kolczatka (jej język osiąga do 18 cm długości, potrafi go wysuwać i chować do 1000x na minutę!);
- dingo (przywiezione z Azji, w celu udomowienia, choć bliżej im do wilków niż psów; dingo nie potrafią szczekać);
- kazuary;
- altanniki;
- emu (może pobiec z prędkością do 45km/h i jest wszystkożerny);
- lirogony;
- papugi;
- gady, których jest więcej niż w jakimkolwiek innym miejscu na ziemi, czyli:
-- krokodyle (australijski i różańcowy- największy gad na ziemi) -- jaszczurki, np. Moloch Straszliwy;
-- liczne gatunki węży (np. tajpan australijski, tajpan pustynny, wąż tygrysi, nibykobra siatkowana)
- 1500 gatunków pająków, termitów i mrówek.
Australijskie rekordy i osobliwości:
- największa depresja: jezioro Eyre – 15 m p.p.m.
- najwyższe wzniesienie: Góra Kościuszki – 2228 m n.p.m. (uwaga: najwyższym wzniesieniem części świata Australia i Oceania jest Puncak Jaya 4884 m n.p.m. na Nowej Gwinei).
- największy basen jeziorny: jezioro Eyre – 9,5 tys. km², zasolenie zmienne w zależności od ilości wody od poniżej 50 do powyżej 300 ‰.
- największy basen artezyjski: Wielki Basen Artezyjski – 1 700 000 km²
- największa rzeka: Murray – Darling – 3490 km dł., przepływ 1000 m³/s, powierzchnia dorzecza 1070 km²
- najwyższa notowana temperatura powietrza (+50,7 °C) – Oodnadatta, 2 stycznia 1960 r.
- najniższa notowana temperatura powietrza (–23 °C) – Charlotte Pass, 1755 m n.p.m., 29 czerwca 1994 r.
- Australia ma najmniej wulkanów, a żaden z nich nie jest czynny.
- zaludnienie to zaledwie 4 osoby/ km².
- Interior (terytorium położone w głębi kraju, słabo zagospodarowane i trudno dostępne wnętrze lądu, daleko od wybrzeża morskiego i od ośrodków przemysłowych) w Australii nosi nazwę własną „Outback”, a na obszarze tym znajdują się liczne pustynie, m.in. Wielka Pustynia Piaszczysta, Wielka Pustynia Wiktorii, Pustynia Gibsona, Pustynia Simpsona oraz Tanami, a także kilka pasm górskich, m.in. Góry Macdonnella i Musgrave. Rdzenni Australijczycy żyli na Outbacku przez około 50 tysięcy lat, aż do praktycznego wytępienia ich przez kolonistów. Przy tej okazji należy wspomnieć o Uluru (Oolora znana także pod nazwą ang. Ayers Rock oraz The Rock), formacji skalnej, która jest świętym miejscem dla miejscowych Aborygenów, w jaskiniach u podnóża skały znajduje się wiele malowideł ściennych.Na zakończenie ustaliliśmy termin kolejnego spotkania na 20 kwietnia, jak zawsze o 10.30 w Czytelni „Fabryka Kreatywności”. Jak zawsze, zapraszamy głodnych wiedzy.