Spotkanie Erudytów 22.05.25

22 maja odbyło się kolejne ze spotkań Klubu Gimnastyki Umysłu Erudyta. Na początek, przy kawie i słodkościach, obecni rozmawiali o tym, co w świebodzińskiej trawie piszczy.

W miłym gronie czas szybko mija, więc – nim się obejrzeliśmy – przyszła pora na krzyżówkową rozgrzewkę z „Rozrywką”. Zmierzyliśmy się z różnymi formami, w tym „Kreskówką” (O! Nad tą się nagłowiliśmy!) czy „Bliźniakami”. Następnie dostaliśmy przygotowane karty z poniższymi zadaniami:

-> „Skąd pochodzili?” – tu pytano m.in. o postacie historyczne czy literackie.

-> „Poezja śpiewana”, czyli kto był autorem tekstów znanych szlagierów.

-> „Znane trójki” – postacie z tradycji, literatury i nie tylko, które zwykle występują w triach.

-> „Staropolskie miary liczności” – dowiedzieliśmy się, m.in., ile to sztyga, gros i jaka jest różnica między mendlem polskim a chłopskim.

-> „Ułóż wyrazy z cząstką ‘maj’”, np.:

     - MAJak („przewidzenie, widziadło”),

     - JaMAJka („wyspa związana z rumem”),

     - MAJorat („dziedziczenie przez najstarszego syna”).

-> „Greckie litery”, które ukryły się w hasłach odgadywanych na podstawie definicji (np. „mityczna istota wyglądająca jak koń z głową i torsem mężczyzny” – „cenTAUr”).

-> Która liczba nie pasuje i dlatego.

-> „O jakich wyspach mowa w opisach?” – m.in. „psie wyspy” („Azory”), czy „ptasie wyspy” (‘Kanary”).

 

W dobrych humorach przeszliśmy do prelekcji, która przybliżyła nam temat osadnictwa. Dowiedzieliśmy się, że:

- -> ekumena (ze stgr. οἰκουμένη /oikoumene/ – świat zaludniony; określenie pochodzi od „οἶκος” /oikos/ - po grecku „dom”, ale też osoby w tej przestrzeni) to obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.

- -> subekumeną (paraekumena) jest obszar zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. półpustynie przez koczowników czy też tereny polarne przez polarników) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo.

- -> anekumena to terytoria trwale i całkowicie niezamieszkane przez człowieka i niewykorzystywany gospodarczo, np. obszary pustynne, obszary polarne oraz szczytowe partie wysokich pasm górskich.

- -> w procesie osiedlania duży wpływ ma dostęp do źródeł wody pitnej i ziemi uprawnej.

- -> grody, pierwsze ogrodzone osiedla ludzkie, z czasem przekształciły się w miasta.

- -> wg rozmiarów zabudowę wiejską możemy podzielić następująco: wieś <– osada(kilka rodzin, niewielkie osiedla; np. Wityń) <– przysiółek (skupisko kilku gospodarstw poza zwartą zabudową wsi, mogące być jej częścią; w naszym regionie np. Leniwka).

- -> wg sposobu zabudowy na terenach wiejskich wyróżniamy:

     - okolnicę (zabudowa wokół placu, zwanego majdanem, kościoła, stawu i in.; w naszych okolicach np. Łąkie), schemat poglądowy: https://pl.wikipedia.org/wiki/Okolnica_(rodzaj_wsi)#/media/Plik:Wie%C5%9B_okolnica.svg;

     - owalnicę (analogicznie jw., różnica polega na kształcie); schemat: https://pl.wikipedia.org/wiki/Okolnica_(rodzaj_wsi)#/media/Plik:Wie%C5%9B_owalnica.svg;

     - łańcuchówkę (zabudowa wzdłuż głównej drogi, każda zagroda znajduje się na własnym polu; stosowana od XV w.), inne określenia: chudy, kąty; schemat: (https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81a%C5%84cuch%C3%B3wka#/media/Plik:Wie%C5%9B_%C5%82a%C5%84cuch%C3%B3wka.svg;

     - rzędówkę (budynki po jednej stronie drogi; zabudowa spotykana na Mazowszu i kielecczyźnie), schemat: https://pl.wikipedia.org/wiki/Rz%C4%99d%C3%B3wka#/media/Plik:Wie%C5%9B_rz%C4%99d%C3%B3wka.svg;

     - szeregówka (znana również jako zabudowa szeregowa; typ zabudowy, w której kilka domów jest połączonych ze sobą ścianą boczną, tworząc ciąg budynków);

     - ulicówka (typ wsi jednodrożnej o zwartej zabudowie po obu stronach drogi), schemat:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulic%C3%B3wka#/media/Plik:Wie%C5%9B_ulic%C3%B3wka.svg;

     -  wielodrożnica (typ dużej wsi o zwartej lecz bezładnej zabudowie wzdłuż kilku, często krętych, dróg),schemat: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielodro%C5%BCnica#/media/Plik:Wie%C5%9B_wielodro%C5%BCnica.svg;

     - widlica (typ wsi o zwartej zabudowie, skoncentrowanej wzdłuż 2-3 dróg rozwidlających się w kształcie litery Y, połączonych często krótką przecznicą; występują często małopolsce; schemat: https://pl.wikipedia.org/wiki/Widlica_(rodzaj_wsi)#/media/Plik:Wie%C5%9B_widlica.svg).

- -> urbanizacja (od łac. „urbs”- „miasto”), czyli umiastowienie to wzrost udziału ludności miejskiej względem tej z terenów wiejskich.

- -> miasta (od prasłowiańskiego „město” - „miejsce”) dzielimy na:

     - osiedla – nieformalne, zwykle samodzielne jednostki;

     - dzielnice – wydzielone m.in. ze względu na funkcję (np. handlowa) lub podział społeczny (willowa, żydowska, chińska, etc.).

- -> miasto satelickie (in. miasto-satelita) są samowystarczalne pod względem usług i zatrudnienia, ale uzależnione w zakresie usług wyższego rzędu, lepiej płatnych miejsc pracy oraz administracji od pobliskiego większego ośrodka miejskiego.

- -> aglomeracja miejska (z łac. agglomeratio „nagromadzenie”) to jednostka tworząca spójny zespół powiązanych miast, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania; wyróżniamy:

     - aglomerację monocentryczną – z jednym dominującym miastem;

     - aglomerację policentryczną  – np. Trójmiasto (aglomeracja bicentryczna) lub Zagłębie Śląskie (konurbacja);

     - metropolię – zwykle największe miasto w kraju lub regionie (często metropoliami są stolice), ale również obszar metropolitalny, prowincję kościelną lub państwo kolonialne;

     - megalopolis – rozległy, policentryczny zespół połączonych aglomeracji miejskich, pozbawiony dominującego ośrodka; najbardziej znane to tzw. BosWash, gdzie na obszarze ok. 146 tys. km² zamieszkuje ponad 45 mln ludności, obejmujące miasta: Boston, Hartford, Nowy Jork, Filadelfia, Baltimore i Waszyngton (więcej o megalopolis: https://pl.wikipedia.org/wiki/Megalopolis).

 

Na zakończenie ustalono termin kolejnego spotkania na 5 czerwca.